Amaitebun's Blog

ADET KRISTEN

A)Penading

Adet Kristen ading-ading nai lua’ ke’ lepo’ ilu ka’ long Betao kira-kira oman 1938 dalau Panye’ Ngau jadi Laki Malan oman Badeng Data. Kena ka, un ca pemanak lepo’ ilu oban tai sait lepo’ Tau ngadan ne Bilong. Dalau tai Bilong ngiban leto ka’ Long Nawang, dalau ja ne oban ne tai masuk Adet Kristen baya’ je’ leto. Ngadan Adet Kristen ja baen dau re ja ne “Kingmi” atau Gereja Khemah Injil Indonesia”. Cen ji ilu tisen ading ale’ oban lepo’ Tau masuk Adet Kristen cen oo lepo’ ilu Badeng. Ilu Badeng tapa oban tepa asat penginjil ke’ ilu ngan co’ pentung pe ilu ka’ ulu songai Alo Kayan ja. Juko’ lepo’ Tau oban ta-o ale’ ke’ gaya’ udip le Badeng sena-a’ oban naat kise’ pengantun, mabi jaga’ pengebue’ osa abe’ ke nemek kise’ dalem amin le. Boka le naat kise’ layan pengudip du de’ tapa ale’ keneng kemajuan naki, kira meka ne du taan ilu Badeng dalau ja re.

Neng koda’-koda’ oman majan pemanak Bilong mudip ka’ long Nawang, oja ida panak nai buau mudip ka’ Long Betao nai ngkin leto ngan anak e. Pengemajan lepo’ ilu Badeng mudip ka’ Long Betao ja ne 24 oman. Cen oman 1927 abe’ oman 1950. Layan pengudip Bilong re panak ngan lepo’ ilu ka’ Long Betao nta un lua’ kise’ Adet Kristen ja ke’ ida oban ida penco ngenayo baya’ kise’ Adet Lepo’ dalem Adet Bungan.

Un ca anak laki Pebilong, ngadan e Temawing Bilong. Laki ji un patek oban pengelan ne dalem adet Kristen. Un tepo-o nta re pelua’ ngan bada’ peniga adet ji me’ du kado’ malap du ke meh-a kida. Nak pe ida keluarga Kristen dalau ji, tapi ida panak nta sebayang lua’ du ngan nta sambut tau Krismas ka’ lepo’ ilu. Masa’ boka tego’ Ramei Krismas tua’ ida tai ngeramei ngan senganak re ka’ Long Nawang.

B) Tading Nai Adet Kristen Masuk Lepo’ Badeng Data

Dalau pemanak Temawing Bilong re mudip ngan lepo’ ilu ka’ Long Betao, nta re kumin tisen kado’ keneng adet kristen ngan palan tau minggu. Kira-kira “Kristen Kulit” meka ne dau le koma ida dalau ja re. Layan udip re kua’ kise’ pengelan ngan lepo’ kado’. Dalau ji jawai du man Adet Bungan lepe. Ida ngelumpung peco’ le cen lepo’ kado’.

Un je’ ading-ading masuk Kristen secara sah te’ joma lepo’ ilu Badeng jane, Nchuk Dungau ngan ida pemade’. Un lema (5) osa re ida pade’ ngan mung re anak Ilun. Amai ngan We’ da re matai dalau re pade’ dumit lepe. Ngadan re jane Lian Dungau, Nchuk Dungau, Solau Dungau, Onang Dungau ngan je’ baya’ me ida jane Aan Dungau.

Toman tai re pade’ masuk ngan man Adet Kristen oban Nchuk Dungau sakit pareng majan ale’ ngan keceh ke matai. Penading kenai penyakit ji nanta’ ia oban ne mabi malan baen dau re’. Dalau ji, ia de’ manai dumit lepe. Ia tua’ le dau malan me ida pade’ dalem pengamin re oban re anak Ilun. Un je’ seken pe, tai ngiban du ke’ ca amin tepe oban ne, juko’ Nchuk Dungau tua’ le ida nina. Toman oban tai e sakit meki oban ne nta mencam jaga’ palan re dalem adet Bungan. Nchuk Dungau tai sakit odai makin majan ngan makin tai pareng. Tira’ isu e pe un tai pekedaru-daru ngan nao-nao pisu tengen ngan bali ne dau e baen oko ponang(je’ sadin).

Cen tading e sakit pareng, poto ale’ dau re mengin du dayung me iya ngan nta pe ketai e magat. Moo-moo dau Iyap, Buin ngan galen ida dalem pengamin re ida ke nak beli man du ke dayung ia ngan nta peh magat. Miat ne dau re pobo ia ngan beng tai kedaru koo ke dau e ngan keno tai re ngeliwang ia ne ke’ dalem amin malap ia ke ti pemuyan jaat kaeng lepo’. Nta majan laa, nta ne un dau tapi re kia laa oban se’ ketai matai ne dau e. Un Oko Pino’, moo tawai ne dau ngan ia kelo’ ten tai napi adet Kristen cen Long Nawang. Konya Oko Pino’ cuk de’ senganak ngebalun ngan tai mengin Gembala cen Long Nawang apan nai sebayang me Nchuk Dunggau ka’ Lepo’ Ilu. Tai de’ senganak abe’ ke’ Long Nawang, nta pe oban dau gembala da bien kenai lao bana oban re masih sibuk. Un tepo-o, gembala ja janji kenai melawat ida nta majan oo ja ngan ia ke ngkin Nchuk Dungau dalem temame’ re lo’te.

Dalau meka, se’ ke sebien kena ne sakit pareng ja ke pelepa udip ke’ ia oban ntaun tapi re laa. Lepa ja abe’ tawai ne ida ke’ Temawing Bilong odai oban re tisen ia kelonan Kristen. Pelapa tai re mengin ia sebayang me ia kena. Dalau nai Temawing Bilong nemame’ me Nchuk Dungau keja, ia e pet mung Beloko, Belanyat Siap ngan palan-palan re panak ke’ songai. Kuun ne laa, cuk ida ala’ Sengka ngan pesak, ja pengoman re dalau belua’ tau ja. Dalau ketai Temawing pet Beloko ngan Belanyat Siap ja, meki dau isu Nchuk Dungau, “Adi em tai pet Asu Ayau e’ ne?, matai ne’ keja oo” dau e. Serengan dau nai Temawing ule’ pet palan da oo re, penco nai magat ne dau Nchuk Dungau. Uko’ nai tecu taga cen tekupi dau e. Tira’ isu e pe un dena’ dau ngan cen tau ja ia penco sokat pegayeng.

Neng oo majan e, ja kenai gembala cen Long Nawang kenai naat Nchuk Dungau ka’ Lepo’ ilu. Gembala ja’ nai dalau ji baen dau Oko Ponang jane ca Alo’ Saleng. Guru Murip baen dau lepo’ ilu ke’ ia dalau ja re. Dalau nai gembala ji, penco masuk Kristen “Kingmi” secara sah ne Nchuk Dungau redo pade’ (Ponang Dungau) dalau ji. Ida baptis pe redo, pekalai nyanyi ngan bada’ kise’ layan-layan udip jadi kelonan Kristen. Mung du dalem lepo’ beng naat tua’ ngan bolen naat kise’ nai adet ja pala’ redo pade’.

Dalau re nai meka, guru murip ja pekalai redo nyanyi pempau Tuhan. Un nyanyi je’ Guru murip ngkin redo pekalai dalau ja jane, Tuhan Yesus Cinta Saya, Ku Percayakan Yesus, Ada Damai Dalam Jiwaku ngan Dosaku Diampuni. Gembala ja un pekalai redo pa mencam ngan hafal lagu ja oban redo nta mencam baca ngan nyorat. Dalau re nyanyi ke’ amin re, kala’ taret kedau kenai lepo’ ilu pekelung naat ida cen awang tapeh lumpung amin redo pade’.

Lepa Nchuk Dungau redo Pade’, Ponang Dungau masuk Kristen Kingmi keja, ida nta ngelan keneng mung-mung palan ngan amen laa. Un dau lepo’ ke’ ida, “Nta ne un tapi em ku?” dau lepo’ kida. Cen tading redo man adet Kristen ji, lepo’ un sigut dau redo ngan cuk ida tai nengen ngelumpung ka’ aba’ oma’. Lepo’ ti ida meki oban re nta baya’ layan adet lepo’ ngan nta malan tau boka du ngadet dalem lepo’. Tao ale’ ne dau du neng redo pade’ “kelonan Panyen jipen ken kenta’ lobang pen Iyap”

Ja dau kelonan Lata’ neng redo pade’. “Seleket kejaie ngan Asu” ja dau palai.

Un tepo-o, dalau tai redo pade’ pegayeng ngan tai nao’, nta ne ida nyepule’ laa boka un kise’ amen ida taan, nak pe Esit nai maleng tao’ re. Meka pe keneng palan-palan amen Pun de’ ca uko’ baen Tudok Tega, Kiing, Telajan ngan Pelaki. Nai pe kelonan de’ ngelan Bungan da baya’ ida tai nao’ ngan taan Amen. Nta pe ida nyepule’ cen tao’ oban baya’ Ilun redo. Tai re abe’ ke’ oma ngan pabe’ nai re ule’ pe nta pe ida sio’ yu-yu pengeten oban sua’ Amen jaat ja oo re.

Kelo’ ale’ ne dau palai taan kise’ layan adet pejo ja. Un tepo-o, ida nta makang nai masuk Kristen oban nta un du de’ mencam ngkin ida ngan nta re tisen kumin se’ Tuhan kelunan Kristen ja ngan palan-palan e. Pit pela-a kelonan kado’ tetap pali keneng pengelan re ke’ Bungan.

Nta majan redo man adet Kristen ji, un kado’ ne peniga de’ lepo’ taan ngan kelo’ taan kise’ pengudip pejo ale’ telit redo pade’. Nak pe meka, de’ Lata’ lepo’ ca’ pali ale’ ngkin du ngadet ngan menting lepo’ boka un penyakit nai nanta’ lepo’. Dalau du malan bio’ ka’ lepo’ ilu, du nengen ngelumpung kaba’ oma’ te ida pade’ ngan du nak mpeng kaeng ida ngan lepo’ oban malap lepo’ ke sio’ kenesa’, li’eng atau pudo’ sua’ ida de’ masuk Kristen da. De’ Bungan di nangen ledau matai iyap saleng meliwa sa-ang re ngan ilun Nchuk redo pade’ oban re ca’ meca’ dalau du malan.

C) Adet Kristen Kingmi

Un kira-kira pat (4) bolan lepa Ilun Nchuk Dungau nai magat ngan masuk Kristen, ja kenai Gembala Iban Apui nai menginjil ida cen Long Nawang. Un dau Oko ponang bada’, mung ida pade’ ngan mung senganak re ne dau nai masuk Kristen dalau ji. Un ida de’ oyan empeng ke’ Ilun redo pade’ ading re pe un nai masuk Kristen dalau ji sua’ oban nai Gembala Iban Apui ji.

Un ida de’ ading-ading nai masuk Kristen dalau ji jane, pemanak Pelalo’@amai Kudim ngan pemanak Pelesan Nchuk@amai Pejawak. Nta majan oo ja, kenai kado’ ne du masuk Kristen laa sua’ oban kise’ tega se’ udip re, pejo ngan ntaun palan-palan tao’. Gembala Iban Apui ne dau baptis ida. Un se’ layan e baptis ida jane melenca ulu re ka’ dalem sungai.

Dalau tading nai du masuk Kristen keji, un ca pemuyan, tenoyan ca liwai e ke’ lepo’, jane du matai nganak. Un we’ Lirang Odau ne, matai nganak ke’ lepo’. Mung-mung de’ ngelan adet Bungan, nakut ale’ re de’ matai nganak. Malap bali Kakak kenai nyait ida. Beng pekelem ne dau re dalem amin ngan malet pamen. Nta ne ida nobo patai ja ngan je’ laki. Un tepe ida de’ ngelan Kristen ngan alo’ Put ke’ oma’ dalau ja re, ida ne pobo ngan mepo je’ laki tai pet patai je’ leto e. Un dau de’ ngelan Bungan dalau ja re, “tai lo’tem tisen e oo” dau re kida. Mung kelunan Kristen de’ tai pet patai leto je’ matai nganak ja re, nta pe un yu-yu tenoyan jaet kida oban Tuhan je’ pemung ngan re. Nta bali Kakak sokat nai ngacau ida de’ kelonan Kristen.

Ading-ading kelonan Kristen Kingmi di sebayang kelompok jane ka’ oseh anun Pompen re ka’ Ka Tenejan. Dalau Nchuk Dungau ti Gung baen re, ya dau de’ ngelan Bungan da ngetepet dau ti isu kida “Ayen cut songai”. Nak pe ida tisen lepo’ nyepu-o’ ida sua’ adet mading re, nta pe ida ala’ baat keneng idi. De’ Lata’ lepo’ pe un tai peti-et ngan ida kelonan Kristen dalau ji. Ida mi-et sua’ oban re nta nak kerjasama keneng palan-palan lepo’ ngan nta baya’ kise’ cara adet puun le. Dalau pengudip Nchuk Dungau lepa masuk Kristen, ia un nai ngkin du peselai ka’ Alo Baliu. Kelonan de’ ca’ man adet pe nai baya’ ia oban re tisen ia ntaun palan-palan keneng jo tao’. Tabin pe ida nta sio’ kenesa oban re baya’ adet nchuk Dungau dalau ja re.

Sua’ oban de’ Lata’ lepo’ mi-et kida de’ ngelan Kristen ja oo re, jane tai palai reput bada’ me Toa lepo’, ngan oja Toa lepo’ reput ida laa me alo’ Seradu Alo Kayan. Un dau ketai re reput ida me Alo’ Seradu di jane bada’ ida nta ti gayeng kua’ ngan nta baya’ adet layan lepo’. Kenai Alo’ Seradu di oja, ya re tangkep ngan mukum ida cuk ida nekada’ mata Tau pa mentem mata. Nangen ledau Alo’ Seradu di cuk ida pajat ngan nekada’ mata Tau kua’ kise’ layan du mukum dalem adet Tentera. Lepa ja Seradu da nakau pe ida oja. Un dau ngadan kelonan de’ ida cuk nekada’ mata Tau dalau jare jane, Lesan Nchuk@amai Pejawak, Emau Nchuk, Liling Nchuk, Lampung Uloi ngan koda’-koda’ de’ ca laa ilu nta tisen ngadan re mung.

D) Adet Kristen Protestant

Sio’ oman Piat Alung@Palung Unggau malan oman Badeng ka’ Ka Tenejan, 1967, jane kenai ca rombongan Alo’ Tentera orang Kristen peging orang Puti nai paksa lepo’ Badeng masuk Kristen Protestant. Dalau kenai re keji, ida nta oba’ Badeng man adet puun laa. Adet puun ji baen dau re jane ca adet je’ ca’ man adet pepatai/pekayau ngan pebuno’ kaeng daleh le. Un Belawing lepo’, ida nepeng ne dau ja ngan oyat-oyat palan lepo’.

Un dau palai de’ Lata’ bada’, lepa du miting ka’ Long Nawang (Lepo’ Tau) perintah oban je’ cuk du pet adet puun ja. Mung-mung ulu Ayau de’ du aung ka’ lepo’, du cuk pet, Belawing du cuk nepeng ngan mung palan-palan de’ puun da. Toman re cuk du ti meki, apan mung du ka’ daleh Alo Kayan nta ke pebuno’ laa. Juko’ du oban nai ti abe’ lepo’ ilu ne ka’ Ka Tenejan.

Sio’ oman 1967 ji, un kado’ ne de’ ngelan Bungan di nai ngelan Kristen. Jadi, dalem lepo’ ilu Badeng keji, un telu naen Adet re, jane Adet Bungan, Kristen Kingmi ngan Kristen Protestant. Un Toa lepo’ ngan de’ senganak, ida paget man adet puun. Un dalau du nepeng Belawing lepo’, dalau ja dau Toa lepo’ le taan Bali meh-a ke’ ida ngan juko’ e nta oba’ masuk Kristen dalau ja. Un de’ mading nai masuk Kristen dalau ji, ke’ Oseh Pelampung Tase’ ne du baptis ida. Ngan se’ cara du baptis ida jane, du ngelanga’ sungai ke’ ulu re. Un ida de’ masuk Kristen Protestant dalau ji lebih kado’ re cen oo de’ Kristen Kingmi. Buau Badeng cen Ka Tenejan ji, petat dua ketai re. Ading de’ baya’ Peligeng, ka alo Tasak ketai re buau. Nta majan oja lepo’ bio’ tai buau baya’ Jawa Bilong tai ka’ Iran. Ke’ Iran ne lepo’ bio’ oyan oma ngan ngelepo’ kata Long Songan, Alo Iran.

KADO' LEPE DE' NTA DENGKEP AKE' NAK PIT KIDI UBAN UN PALAI CATATAN E' TIAP...

Keterangan lanjut un dalam buku Adet Kenyah Badeng je' uban ake' lepa uyan....terhad.

Adet Ngelunau ja ne ca adet bio’ ilu Kenyah Badeng ja ne ngelunau. Ida na’ masa kira ca ngan dua aeng minggu kuko’ du tai bayet kena ngelunau. Dalau ja ne tai du todo ngasu, nejala’ ngan na’ bading. Ca uma’ ida pe pemung tai bayet. Tai bayet abe’ co’ ale’ te du dalau ja. Uko’ baen dalau du ke Pengiyan re, abe’ palai nai bayet ke Alo Sae’ ke daleh Sarawak ne. Un pe palai nai abe’ Alo Keliung. Atak palan du dalau ngelunau ja ne atuk padek.

Singket lubang amin mesti uyan liwang ngan lepau lunau ke juma amin. Tung kiyan ida uyan sengau. Ala’ yung mutun-mutun ja ingen baen dau re. Ala’ dua ngan telu re olo padai ida nai ngkin ke liwang lunau. Mi’uk le nai re ngkin olo padai da. Padai da mesti peging inan. Mubit le ida ala’ padai da. Ala’ ca kayu necek ke dalem liwang lunau ngan ngaput padai da kidi.

Un tading se’ du ngelunau, padai ja’ dalem liwang lunau ja te ida tai majau ading. Ida musit padai ja ngan pesak neng ca berejo atau mana e pemung ngan ba’a. Ala’ pe ida ca usa padek, ngan ca baing. Uyan tebuku tali singket usa le neng amin le. Ngateng tali tebuku ja ke baing. Ala’ mak, ngeloong dumit le ja ida pedut na’ singket tebuku da re. Mepe’ pe atuk padek jidai re ngan na’ singket tebuku tali ja re. Ala’ beluluk yung aput ja pe ida petulat na’ singket tebuku da re. Singket lubang amin te ti ja. Un anak neng amin le, ida ading uman ma’ ja. Singket tebuku da te tolat ca usa me ilu. Lepa anak ala’ tolat anun re, ia le cuk ida tai betukung (pekata pisu) ne.

Tai anak ja ke useh ngan numau cen senawan juma naet ke dipa. Dalau e nomau naet cen senawan juma, meki dau e; “oi! Bio’ mak me’.” Ilu pekalai ne ida ti ja ading. Nai anak ja ule’ ke amin numpak pe de toa na’ mak me ia ala’ telit tebuku anun e. Ida cuk ia tai la’a. Tai pe anak ja numau naet cen senawan juma mentung dau e, “oi! Bio’ mak me’ la’a mpau mudung ke dipa. “singket lubang amin te ji ja. Buka palai nta un anak neng amin re, ja’ i’ut udip me ida ke amin ja ne tai ti ja.

Tau ja nta senteng tai ke’ amin du. Uban singket lubang amin lepo’ ja mesti malan. Un tung julut atau lung ja ida mentang ke lung pamen terana’ ida malan. Malan ale’ tai dalem amin du de ca tau ja. Sakai nta senteng nai ke’ lepo’ tau ja. Beng cuk tudo nyerada lepo’ tua’ ne sakai dalau ja.

Laki Malan Uman ading pe ia ngelunau neng kelunan kado’. Lepa ne Laki Malan Uman ngelunau uko’ baen tuwi, nempam ne lepo’ kado ngelunau kua’ baen du nogan oma re lo’te. Dalau du ngelunau un pe ca palan du ti serengan. Mung-mung naen udu ne ida ala’.un ca udu bileng le ke sada ba-i ngadan e pelemban. Ja ca ida ala’ ngan yung aput.

Un pe tebuku ida uyan singket usa neng lubang amin le. Singket lubang amin te ti puyan ji. Ketai kelimpun da, ida uyan Bali Siap. Un pe ca usa atuk padek uban ida sedia. Atuk padek ja, nta senteng nyeregi la e. Ida netuk tiga le atuk ja ngan beng meladang le ida ke pesak ia. Nta senteng nyebarang pesak ia.

Un tebuku didai re, ida pajat neng ca daya. Beng dalau ja tua’ le ida senteng pakai daya ja. Nta senteng nyebarang pakai. Atuk padek ja ida mepe’ dumit le ngan pesingket na’ e singket tebuku da re. Un singket tebuku da, dua buteh ma’ padai mading ida na’ neng ca. Mung udu da’ uban ida ala’ didai re ida aung ke daya ja re. Un pe bete’ ngan seling bulo’. Mung naen udu ngan penguman ja’ uban ida na’ ke daya ja re ida sau ngan na’ ke ca belanyat kayan bueh le. Belanyat kayan ja ne tuet bali siap. Ke abut lepubung te tai re mentang belanyat siap ja. Nta senteng ngacau belanyat Bali Siap ja. Juko’ re ngelipau tai na’ belanyat Bali Siap ja ke abut lepubung malap palai nai ngacau e.