Adet kenyah Ti Alut

Dalem adet ilu Kenyah Badeng, nta senteng uyan alut kayu da’ uban sala’ tai tubang. Dalem adet Bungan, un adet pe tai tubang kayu alut kuun le. Tai le nepeng ca kayu alut. Buka batang kayu alut ja’ ilu nepeng ja nai pecuk te’ mure’ ke tuet uko’ dado’ ca lungun atau dado’, nta ne ilu senteng uyan kayu ja alut. Nak pe ca tau le nepeng kayu ja man asai, se' le mecin tua’ ne kayu ja. Buka le ca’ ti kayu ja alut, kise’ le kelo’ ke sio’ ca penusa bio’ ne na. Uban dau re bada’, batang kayu alut ja’ lapa tuet uko’ dado’ lungun ja ne ngena ilu. Abo le ilu senteng ti ca kayu alut, nta inan kayu ja nai pecuk te mure’ ke’ tuet buka le nepeng e. Buka le ti kayu alut da’ un nai pecuk ta’ mure’ uko’ dado’ ca lungun re, kise’ le kelo’ ke matai ne ja.

Pemuyan Mutu Leto

Adet le Kenyah Badeng mutu leto, kelunan lata’ ilu cuk tai pisu ngan we’ ngan amai leto ja’ ilu uba’ ke mutu. Laki mukun ngan leto mukun da’ selama dau isu du ngelayan cuk tai mutu leto. Senteng pe cuk laki tamen ngan leto tinen tai. Ading-ading laki ja’ uba’ ke tai mutu leto ja tai nepai da’ tuyang tai pisu ngan kelunan ja’ ia kelo’ ke cuk tai mutu leto mia. Ngelayan e nga’u tai du mutu leto. Tai kelunan ja pabe’ isu laki ja me amai ngan we’ leto ja re. Dalau ja lo’te ida mutu neng leto ja. Laki ja re nta e tai pisu ngan toa leto ja alem ja. Ka’ amin ja’ ia cuk tai mutu leto ja te ia ngena pa nai kelunan ja ule’. Buka kumin dau kimet we’, amai ngan leto ja, ja ne ia nai bada’ me laki ja. Buka uba’ ne leto ja, laki ja tai ngadep ia. Tai majan ngan tai sukup kua’ ne teka’ kimet redo, ja ne ida kahwin.
Udip sena-a’, nta leto uban kumin mile’ tiga puyan laki. Ja’ penting neng ida, laki da’ sanget, mencam ngan tudi pegayeng ngan makang. Nta leto uba’ laki takut udip sena-a’, jaet ale’ denga re neng lepo’. Dalau ca laki tai mutu leto, un dau leto mipa dau isu cen laki ja. “Abo le’ ke ngaa’ ia de’, tai e ala’ ntang ta’a e’ ading.” Meka dau leto. Sen e, laki ja mesti ala’ ca ulu ayau ading bada’ kise’ peniga ngan pengemakang e me leto ja. Leto udip sena-a’, ida ngimet dado’ buka laki nai mutu ida. Buka re sait laki takut, jaet denga re panak baya’. Masa’ laki ja takut ngkin ida panak nao’ ngan tudo ke oma. Nta re uba’ laki da’ kelap anak ngan leto re buka ayau nai.

http://i42.tinypic.com/10elphw.jpg

Kenyah Badeng Uyan Uma'

Cara ilu Badeng ne ngelepo’, kado’ uma’ dalem lepo’ le. Un palai uma’ dado’ ale’ tai abe’ 30 lubang amin. Palai uma’ buet le kira 8 lubang amin tua’. Un pe palai ngelumpung. Buka un de kelo’ ke uyan amin, mesti re kua’ uyan ngan mung da’ ngan re ke uma’ ja. Ngelayan du uyan amin, dalau aeng gayeng ja ne lepa ajau kena du ke nading gayeng uman mading. Ca liwai du uyan uma’, ngelayan du uyan ja ne ca uma’ tua’ le. Buka uma’ buet, senteng pe du uyan dua uma’ ca liwai. Gayeng kua’ lepo’ uyan uma’. Mung lepo’ kua’ ti gayeng uyan uma’. Buka un kelunan da’ nta tai ti gayeng lepo’ ngan du, kise’ ja sio’ ukum kuun lepo’ ne ja.
Un kelunan da’ ke uyan uma’, baen tai re ala’ impa amin re ne. Impa de ida ala’ ja ne impa dumit. Ala’ kasau, ka, ti kepadng, papan ngan kado’ impa dumit-dumit. Tai pe ida ala’ wai du uyan kaput amin.
Kena du ke uyan uma’, mung lepo’ tai ala’ impa me kelunan da’ ke uyan amin. Tai ala’ soka’ tekedeng, ba’a amin, ngan mung impa lata’ amin da’ ca. Du pesingket le impa da singket uma’ te. Baen tai uma’ didi ti tolat impa anun re ne. Tai ca ngan dua minggu tai du ala’ impa amin da pekua’. Kua’ ale’ tai du ti impa. Kelunan de nta tai, kise’ da sio’ ukum ne ja. Suka’ tekedeng du ala’ bekading re, lata’ ale’. Batang lata’ kayu maing di du ala’. Suka’ tekedeng tai abe’ ca sekapu du ala’. Suka’ tekedeng da, maen ale’ du nai ngkin. Lepa du ala’ impa mung, muko’ du kira 2 ngan 3 tau kuko’ du tai ala’ balun ba’a.
Dalau tau du ke uyan atau nedeng uma’ ja’ du ke uyan, mung kelunan uma’ ja mana ke makan du da’ uyan uma’ re. Nai ne keri’it leto cen uma’ du nai mepo ida mana. Cen mampam ne du mana melai ke makan mung kelunan da’ nai uyan amin da. beng ngelubung ne i’uk ma’. Kadang-kadang pe ida matai buin ngan iyap dalau ja belanja du. Tai mita belanja uma’ ja ading kena du ke uyan uma’ re. Ngasu ngan nejala’. Du uyan amin bekading re, beng ngata ngua’ ne du uyan amin. Pakai depa du ngua’ amin. Baen-baen kise’ tai du mekat lubang soka’ tekedeng ne. Dalau kelunan muat uyan amin, kelunan lata’ nyadu me-eh wai kaput amin.
Dalau belua’ tau le kelunan da’ un uma’ ja du uyan ja makan du. Beng tajau-tajau borak ne ida ngkin me du. Borak du nisep dalau ja re. Ala’ borak na’ ke kiyut ngan na’ sungai telang e. Ja ida nisep. Sungai mata’ pe ja. Nta du uban tisen pesak sungai tisep sena-a’.
Maen ale’ kise’ du uyan amin bekading re uban re beng ngaput man wai ne ida. Tai pe du ala’ silat sengau anun da’ nta sukup sengau.
Dalau du uyan uma’, singket mapm te du ti tawek bada’ du nta tai nao’ ke ata re tengen. Mung laki nta senteng tai nao’ ke da’ ca. Mesti tai ti gayeng kua’ ja ne tai uyan amin.