ADET KRISTEN
A)Penading
Adet Kristen
ading-ading nai lua’ ke’ lepo’ ilu ka’ long Betao kira-kira oman 1938 dalau
Panye’ Ngau jadi Laki Malan oman Badeng Data. Kena ka, un ca pemanak lepo’ ilu
oban tai sait lepo’ Tau ngadan ne Bilong. Dalau tai Bilong ngiban leto ka’ Long
Nawang, dalau ja ne oban ne tai masuk Adet Kristen baya’ je’ leto. Ngadan Adet
Kristen ja baen dau re ja ne “Kingmi”
atau Gereja Khemah Injil Indonesia”.
Cen ji ilu tisen ading ale’ oban lepo’ Tau masuk Adet Kristen cen oo lepo’ ilu
Badeng. Ilu Badeng tapa oban tepa asat penginjil ke’ ilu ngan co’ pentung pe
ilu ka’ ulu songai Alo Kayan ja. Juko’ lepo’ Tau oban ta-o ale’ ke’ gaya’ udip
le Badeng sena-a’ oban naat kise’ pengantun, mabi jaga’ pengebue’ osa abe’ ke
nemek kise’ dalem amin le. Boka le naat kise’ layan pengudip du de’ tapa ale’
keneng kemajuan naki, kira meka ne du taan ilu Badeng dalau ja re.
Neng
koda’-koda’ oman majan pemanak Bilong mudip ka’ long Nawang, oja ida panak nai
buau mudip ka’ Long Betao nai ngkin leto ngan anak e. Pengemajan lepo’ ilu
Badeng mudip ka’ Long Betao ja ne 24 oman. Cen oman 1927 abe’ oman 1950. Layan
pengudip Bilong re panak ngan lepo’ ilu ka’ Long Betao nta un lua’ kise’ Adet
Kristen ja ke’ ida oban ida penco ngenayo baya’ kise’ Adet Lepo’ dalem Adet
Bungan.
Un ca
anak laki Pebilong, ngadan e Temawing Bilong. Laki ji un patek oban pengelan ne
dalem adet Kristen. Un tepo-o nta re pelua’ ngan bada’ peniga adet ji me’ du
kado’ malap du ke meh-a kida. Nak pe ida keluarga Kristen dalau ji, tapi ida panak
nta sebayang lua’ du ngan nta sambut tau Krismas ka’ lepo’ ilu. Masa’ boka
tego’ Ramei Krismas tua’ ida tai ngeramei ngan senganak re ka’ Long Nawang.
B) Tading Nai Adet Kristen
Masuk Lepo’ Badeng Data
Dalau pemanak
Temawing Bilong re mudip ngan lepo’ ilu ka’ Long Betao, nta re kumin tisen
kado’ keneng adet kristen ngan palan tau minggu. Kira-kira “Kristen Kulit” meka
ne dau le koma ida dalau ja re. Layan udip re kua’ kise’ pengelan ngan lepo’
kado’. Dalau ji jawai du man Adet Bungan lepe. Ida ngelumpung peco’ le cen
lepo’ kado’.
Un je’
ading-ading masuk Kristen secara sah te’ joma lepo’ ilu Badeng jane, Nchuk
Dungau ngan ida pemade’. Un lema (5) osa re ida pade’ ngan mung re anak Ilun.
Amai ngan We’ da re matai dalau re pade’ dumit lepe. Ngadan re jane Lian
Dungau, Nchuk Dungau, Solau Dungau, Onang Dungau ngan je’ baya’ me ida jane Aan
Dungau.
Toman
tai re pade’ masuk ngan man Adet Kristen oban Nchuk Dungau sakit pareng majan
ale’ ngan keceh ke matai. Penading kenai penyakit ji nanta’ ia oban ne mabi
malan baen dau re’. Dalau ji, ia de’ manai dumit lepe. Ia tua’ le dau malan me ida pade’ dalem
pengamin re oban re anak Ilun. Un je’ seken pe, tai ngiban du ke’ ca amin tepe
oban ne, juko’ Nchuk Dungau tua’ le ida nina. Toman oban tai e sakit meki oban
ne nta mencam jaga’ palan re dalem adet Bungan. Nchuk Dungau tai sakit odai
makin majan ngan makin tai pareng. Tira’ isu e pe un tai pekedaru-daru ngan
nao-nao pisu tengen ngan bali ne dau e baen oko ponang(je’ sadin).
Cen
tading e sakit pareng, poto ale’ dau re mengin du dayung me iya ngan nta pe
ketai e magat. Moo-moo dau Iyap, Buin ngan galen ida dalem pengamin re ida ke
nak beli man du ke dayung ia ngan nta peh magat. Miat ne dau re pobo ia ngan
beng tai kedaru koo ke dau e ngan keno tai re ngeliwang ia ne ke’ dalem amin
malap ia ke ti pemuyan jaat kaeng lepo’. Nta majan laa, nta ne un dau tapi re
kia laa oban se’ ketai matai ne dau e. Un Oko Pino’, moo tawai ne dau ngan ia
kelo’ ten tai napi adet Kristen cen Long Nawang. Konya Oko Pino’ cuk de’
senganak ngebalun ngan tai mengin Gembala cen Long Nawang apan nai sebayang me
Nchuk Dunggau ka’ Lepo’ Ilu. Tai de’ senganak abe’ ke’ Long Nawang, nta pe oban
dau gembala da bien kenai lao bana oban re masih sibuk. Un tepo-o, gembala ja
janji kenai melawat ida nta majan oo ja ngan ia ke ngkin Nchuk Dungau dalem
temame’ re lo’te.
Dalau
meka, se’ ke sebien kena ne sakit pareng ja ke pelepa udip ke’ ia oban ntaun
tapi re laa. Lepa ja abe’ tawai ne ida ke’ Temawing Bilong odai oban re tisen ia
kelonan Kristen. Pelapa tai re mengin ia sebayang me ia kena. Dalau nai
Temawing Bilong nemame’ me Nchuk Dungau keja, ia e pet mung Beloko, Belanyat
Siap ngan palan-palan re panak ke’ songai. Kuun ne laa, cuk ida ala’ Sengka ngan
pesak, ja pengoman re dalau belua’ tau ja. Dalau ketai Temawing pet Beloko ngan
Belanyat Siap ja, meki dau isu Nchuk Dungau, “Adi em tai pet Asu Ayau e’ ne?, matai ne’ keja oo” dau e. Serengan
dau nai Temawing ule’ pet palan da oo re, penco nai magat ne dau Nchuk Dungau.
Uko’ nai tecu taga cen tekupi dau e. Tira’ isu e pe un dena’ dau ngan cen tau
ja ia penco sokat pegayeng.
Neng oo
majan e, ja kenai gembala cen Long Nawang kenai naat Nchuk Dungau ka’ Lepo’
ilu. Gembala ja’ nai dalau ji baen dau Oko Ponang jane ca Alo’ Saleng. Guru
Murip baen dau lepo’ ilu ke’ ia dalau ja re. Dalau nai gembala ji, penco masuk
Kristen “Kingmi” secara sah ne Nchuk Dungau redo pade’ (Ponang Dungau) dalau
ji. Ida baptis pe redo, pekalai nyanyi ngan bada’ kise’ layan-layan udip jadi kelonan
Kristen. Mung du dalem lepo’ beng naat tua’ ngan bolen naat kise’ nai adet ja
pala’ redo pade’.
Dalau re nai
meka, guru murip ja pekalai redo nyanyi pempau Tuhan. Un nyanyi je’ Guru murip
ngkin redo pekalai dalau ja jane, Tuhan Yesus Cinta Saya, Ku Percayakan Yesus,
Ada Damai Dalam Jiwaku ngan Dosaku Diampuni. Gembala ja un pekalai redo pa
mencam ngan hafal lagu ja oban redo nta mencam baca ngan nyorat. Dalau re
nyanyi ke’ amin re, kala’ taret kedau kenai lepo’ ilu pekelung naat ida cen awang
tapeh lumpung amin redo pade’.
Lepa
Nchuk Dungau redo Pade’, Ponang Dungau masuk Kristen Kingmi keja, ida nta
ngelan keneng mung-mung palan ngan amen laa. Un dau lepo’ ke’ ida, “Nta ne un tapi em ku?” dau lepo’ kida.
Cen tading redo man adet Kristen ji, lepo’ un sigut dau redo ngan cuk ida tai
nengen ngelumpung ka’ aba’ oma’. Lepo’ ti ida meki oban re nta baya’ layan adet
lepo’ ngan nta malan tau boka du ngadet dalem lepo’. Tao ale’ ne dau du neng
redo pade’ “kelonan Panyen jipen ken kenta’ lobang pen Iyap”
Ja dau kelonan Lata’ neng redo pade’. “Seleket
kejaie ngan Asu” ja dau palai.
Un
tepo-o, dalau tai redo pade’ pegayeng ngan tai nao’, nta ne ida nyepule’ laa
boka un kise’ amen ida taan, nak pe Esit nai maleng tao’ re. Meka pe keneng
palan-palan amen Pun de’ ca uko’ baen Tudok Tega, Kiing, Telajan ngan Pelaki.
Nai pe kelonan de’ ngelan Bungan da baya’ ida tai nao’ ngan taan Amen. Nta pe
ida nyepule’ cen tao’ oban baya’ Ilun redo. Tai re abe’ ke’ oma ngan pabe’ nai
re ule’ pe nta pe ida sio’ yu-yu pengeten oban sua’ Amen jaat ja oo re.
Kelo’ ale’ ne dau
palai taan kise’ layan adet pejo ja. Un tepo-o, ida nta makang nai masuk
Kristen oban nta un du de’ mencam ngkin ida ngan nta re tisen kumin se’ Tuhan
kelunan Kristen ja ngan palan-palan e. Pit pela-a kelonan kado’ tetap pali
keneng pengelan re ke’ Bungan.
Nta
majan redo man adet Kristen ji, un kado’ ne peniga de’ lepo’ taan ngan kelo’
taan kise’ pengudip pejo ale’ telit redo pade’. Nak pe meka, de’ Lata’ lepo’
ca’ pali ale’ ngkin du ngadet ngan menting lepo’ boka un penyakit nai nanta’
lepo’. Dalau du malan bio’ ka’ lepo’ ilu, du nengen ngelumpung kaba’ oma’ te
ida pade’ ngan du nak mpeng kaeng ida ngan lepo’ oban malap lepo’ ke sio’ kenesa’,
li’eng atau pudo’ sua’ ida de’ masuk Kristen da. De’ Bungan di nangen ledau
matai iyap saleng meliwa sa-ang re ngan ilun Nchuk redo pade’ oban re ca’ meca’
dalau du malan.
C)
Adet Kristen Kingmi
Un kira-kira pat (4) bolan lepa Ilun Nchuk Dungau nai magat ngan masuk
Kristen, ja kenai Gembala Iban Apui nai menginjil ida cen Long Nawang. Un dau
Oko ponang bada’, mung ida pade’ ngan mung senganak re ne dau nai masuk Kristen
dalau ji. Un ida de’ oyan empeng ke’ Ilun redo pade’ ading re pe un nai masuk
Kristen dalau ji sua’ oban nai Gembala Iban Apui ji.
Un ida de’ ading-ading nai masuk Kristen dalau ji jane, pemanak
Pelalo’@amai Kudim ngan pemanak Pelesan Nchuk@amai Pejawak. Nta majan oo ja,
kenai kado’ ne du masuk Kristen laa sua’ oban kise’ tega se’ udip re, pejo ngan
ntaun palan-palan tao’. Gembala Iban Apui ne dau baptis ida. Un se’ layan e
baptis ida jane melenca ulu re ka’ dalem sungai.
Dalau tading nai du masuk Kristen keji, un ca pemuyan, tenoyan ca liwai e
ke’ lepo’, jane du matai nganak. Un we’ Lirang Odau ne, matai nganak ke’ lepo’.
Mung-mung de’ ngelan adet Bungan, nakut ale’ re de’ matai nganak. Malap bali
Kakak kenai nyait ida. Beng pekelem ne dau re dalem amin ngan malet pamen. Nta
ne ida nobo patai ja ngan je’ laki. Un tepe ida de’ ngelan Kristen ngan alo’
Put ke’ oma’ dalau ja re, ida ne pobo ngan mepo je’ laki tai pet patai je’ leto
e. Un dau de’ ngelan Bungan dalau ja re, “tai lo’tem tisen e oo” dau re kida.
Mung kelunan Kristen de’ tai pet patai leto je’ matai nganak ja re, nta pe un
yu-yu tenoyan jaet kida oban Tuhan je’ pemung ngan re. Nta bali Kakak sokat nai
ngacau ida de’ kelonan Kristen.
Ading-ading kelonan Kristen Kingmi di sebayang kelompok jane ka’ oseh anun
Pompen re ka’ Ka Tenejan. Dalau Nchuk Dungau ti Gung baen re, ya dau de’ ngelan
Bungan da ngetepet dau ti isu kida “Ayen cut songai”. Nak pe ida tisen lepo’
nyepu-o’ ida sua’ adet mading re, nta pe ida ala’ baat keneng idi. De’ Lata’
lepo’ pe un tai peti-et ngan ida kelonan Kristen dalau ji. Ida mi-et sua’ oban
re nta nak kerjasama keneng palan-palan lepo’ ngan nta baya’ kise’ cara adet
puun le. Dalau pengudip Nchuk Dungau lepa masuk Kristen, ia un nai ngkin du
peselai ka’ Alo Baliu. Kelonan de’ ca’ man adet pe nai baya’ ia oban re tisen
ia ntaun palan-palan keneng jo tao’. Tabin pe ida nta sio’ kenesa oban re baya’
adet nchuk Dungau dalau ja re.
Sua’ oban de’ Lata’ lepo’ mi-et kida de’ ngelan Kristen ja oo re, jane tai
palai reput bada’ me Toa lepo’, ngan oja Toa lepo’ reput ida laa me alo’ Seradu
Alo Kayan. Un dau ketai re reput ida me Alo’ Seradu di jane bada’ ida nta ti
gayeng kua’ ngan nta baya’ adet layan lepo’. Kenai Alo’ Seradu di oja, ya re
tangkep ngan mukum ida cuk ida nekada’ mata Tau pa mentem mata. Nangen ledau
Alo’ Seradu di cuk ida pajat ngan nekada’ mata Tau kua’ kise’ layan du mukum
dalem adet Tentera. Lepa ja Seradu da nakau pe ida oja. Un dau ngadan kelonan
de’ ida cuk nekada’ mata Tau dalau jare jane, Lesan Nchuk@amai Pejawak, Emau
Nchuk, Liling Nchuk, Lampung Uloi ngan koda’-koda’ de’ ca laa ilu nta tisen
ngadan re mung.
D) Adet Kristen Protestant
Sio’ oman Piat
Alung@Palung Unggau malan oman Badeng ka’ Ka Tenejan, 1967, jane kenai ca
rombongan Alo’ Tentera orang Kristen peging orang Puti nai paksa lepo’ Badeng
masuk Kristen Protestant. Dalau kenai re keji, ida nta oba’ Badeng man adet
puun laa. Adet puun ji baen dau re jane ca adet je’ ca’ man adet pepatai/pekayau
ngan pebuno’ kaeng daleh le. Un Belawing lepo’, ida nepeng ne dau ja ngan
oyat-oyat palan lepo’.
Un dau palai de’
Lata’ bada’, lepa du miting ka’ Long Nawang (Lepo’ Tau) perintah oban je’ cuk
du pet adet puun ja. Mung-mung ulu Ayau de’ du aung ka’ lepo’, du cuk pet, Belawing
du cuk nepeng ngan mung palan-palan de’ puun da. Toman re cuk du ti meki, apan
mung du ka’ daleh Alo Kayan nta ke pebuno’ laa. Juko’ du oban nai ti abe’ lepo’
ilu ne ka’ Ka Tenejan.
Sio’ oman 1967
ji, un kado’ ne de’ ngelan Bungan di nai ngelan Kristen. Jadi, dalem lepo’ ilu
Badeng keji, un telu naen Adet re, jane Adet Bungan, Kristen Kingmi ngan
Kristen Protestant. Un Toa lepo’ ngan de’ senganak, ida paget man adet puun. Un
dalau du nepeng Belawing lepo’, dalau ja dau Toa lepo’ le taan Bali meh-a ke’
ida ngan juko’ e nta oba’ masuk Kristen dalau ja. Un de’ mading nai masuk
Kristen dalau ji, ke’ Oseh Pelampung Tase’ ne du baptis ida. Ngan se’ cara du
baptis ida jane, du ngelanga’ sungai ke’ ulu re. Un ida de’ masuk Kristen
Protestant dalau ji lebih kado’ re cen oo de’ Kristen Kingmi. Buau Badeng cen
Ka Tenejan ji, petat dua ketai re. Ading de’ baya’ Peligeng, ka alo Tasak ketai
re buau. Nta majan oja lepo’ bio’ tai buau baya’ Jawa Bilong tai ka’ Iran. Ke’
Iran ne lepo’ bio’ oyan oma ngan ngelepo’ kata Long Songan, Alo Iran.
KADO' LEPE DE' NTA DENGKEP AKE' NAK PIT KIDI UBAN UN PALAI CATATAN E' TIAP...
Keterangan lanjut un dalam buku Adet Kenyah Badeng je' uban ake' lepa uyan....terhad.
